تراژدی عابده؛ در خردسالی «به‌نام» پسری شد، پس از حکم «ازدواج اجباری» دادگاه طالبان، خودسوزی کرد

بی‌بی‌سی دریافته که عابده، دختر ۲۰ ساله در ولایت غور پس از اطلاع از حکم دادگاه حکومت طالبان، که او را بر خلاف خواست خود و خانواده‌اش مجبور به ازدواج با مردی کرد، دست به خودسوزی زد و جان باخت.

عابده و خانواده او در روستایی در ولسوالی تیوره ولایت غور زندگی می‌کردند. به گفته شاهدان عینی، در دهم اردیبهشت ۱۴۰۴، مقام‌های محلی طالبان برای اجرای حکم دادگاه می‌خواستند او را به عقد اجباری با مردی به نام عظیم در بیاورند. عابده در آن روز دست به خودسوزی زد.

در نامه اداره جنایی این ولسوالی به فرماندهی پلیس غور که به دست بی‌بی‌سی رسیده، ادعا شده که «میان دو خانواده از چهار سال پیش دعوا وجود داشت».

در نامه آمده است: «سه دادگاه به نفع عظیم، پسر عبدالرحمان، حکم داده بودند. دادگاه تمیز از دادگاه استیناف ولسوالی تیوره خواسته بود تا به اداره حقوق سفارش کند که (ماموران) به قریه درزاب نیلی رفته و دختر را به شوهرش تحویل دهند.»‌

وزارت «امر به معروف و نهی از منکر» حکومت طالبان هم می‌گوید بررسی‌های آنها نشان می‌دهد که این یک دعوای خانوادگی بوده و هیچ شکایتی، نه قبل از رویداد و نه بعد از آن، در این اداره ثبت نشده است.

اما یک عضو خانواده عابده به بی‌بی‌سی گفت که او به عقد عظیم درنیامده بوده است. این منبع نمی‌پذیرد که عابده «به‌نام» این مرد شده بود. با وجود تلاش‌های پی‌ در پی، موفق نشدیم نظر خانواده عظیم را در این زمینه به‌دست آوریم.

«حتی پدر عابده هم مخالف وصلت بوده است»

اما دو منبع محلی دیگر که از نزدیک با این رویداد آشنا هستند، به بی‌بی‌سی گفتند عابده از دو سالگی برای حل منازعه‌ میان خانواده او و خانواده‌ عمه‌اش، «به‌نام» پسری شده بود.

به گفته آنها، پدر عابده نیز با «به‌نام» شدن دخترش موافق نبوده است اما خانواده پسر همچنان اصرار داشته‌اند که این وصلت برای دوستی میان دو خانواده لازم است.

زمانی که عابده چهارده ساله شد، پدر عظیم می‌خواست او با پسرش عروسی کند اما خانواده عابده موافق نبودند و با وساطت ریش‌سفیدان و علمای محلی، تنش میان دو خانواده موقتا حل شده بود.

بنا به قانون مدنی دولت پیشین افغانستان، سن قانونی ازدواج ۱۶ سال تعیین شده بود و حتی خانواده دختر نیز حق عقد دختر کمتر از ۱۵ ساله را نداشت و این کار جرم محسوب می‌شد.

پس از روی کار آمدن حکومت طالبان، پدر عظیم به دادگاه طالبان شکایت کرد.

یکی از نزدیکان خانواده عابده به بی‌بی‌سی گفت که خانواده عظیم، سند و مدرکی به محاکم طالبان ارائه نکرده بودند با این حال، محاکم ابتدایی و استیناف طالبان به نفع ازدواج عابده با عظیم حکم صادر کردند.

او مدعی است که در دادگاه دو نفر در تایید ادعای عظیم «شهادت دروغین» دادند.

به گفته او، خانواده عابده خواستار تجدیدنظر حکم در دادگاه دیگری موسوم به «تمییز» شده بودند اما ظاهرا درخواست آنها به جایی نرسید و به جای آن، محکمه به اداره حقوق دستور داده بود که عابده را به خانواده عظیم تحویل دهند.

دو منبع به بی‌بی‌سی گفتند که برای اجرای حکم دادگاه، چند مقام محلی طالبان ازجمله رئيس اداره حقوق ولسوالی تیوره در دهم اردیبهشت به خانه عابده رفتند.

یکی از نزدیکان خانواده عابده می‌گوید: «افرادی که آمده بودند، حکم محکمه را خواندند. پس از آن، خانواده عابده اعتراض داشت که چگونه ممکن است دختری را بدون رضایتش به زور به خانواده عظیم تحویل بدهند.»

او می‌افزاید هر دو خانواده و مسئولان در مسجد نزدیک خانه آنها مشغول گفتگو بودند که کودکان خبر آوردند که «عابده خود را آتش زده است.»

رای دادگاه طالبان در تناقض با فرمان رهبرشان است؟

وزارت «امر به معروف و نهی از منکر» حکومت طالبان می‌گوید خانواده عابده «هیچ شکایتی در مورد نکاح اجباری به این وزارت ارائه نکرده بود.»

سیف‌الاسلام خیبر، سخنگوی این وزارت، به بی‌بی‌سی گفت: «این یک قضیه خانوادگی میان دو خانواده بود که در محکمه جریان داشت، اما موضع ما در مورد نکاح اجباری روشن است، و ما در سه سال گذشته از وقوع حدود هفت هزار نکاح اجباری جلوگیری کرده‌ایم.»‌

این اداره گزارش‌ها در مورد ارتباط خانواده عظیم با حکومت طالبان را رد می‌‌کند.

در اعلامیه‌ اداره مبارزه با جرایم جنایی ولسوالی تیوره آمده است که میان این دو خانواده از چهار سال پیش دعوایی در محکمه جریان داشت که در نهایت، سه محکمه به نفع عظیم، پسر عبدالرحمن، حکم صادر کرده‌اند.

بی‌بی‌سی تلاش کرد تا در این مورد نظر دادگاه عالی حکومت طالبان را نیز به‌دست آورد، اما با وجود تماس‌های مکرر، پاسخی دریافت نشد.

هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان در فرمانی در مورد حقوق شرعی زنان، بر شرط رضایت دختر در نکاح تاکید کرده است. بنا به این فرمان «ولی نمی‌تواند دختر بالغ را به زور و اجبار به نکاح کسی درآورد.»

پیشتر هم گزارش‌‌هایی منتشر شده که در مواردی محاکم طالبان برخلاف رضایت دختر حکم صادر کرده‌اند.

رسم «به‌نام کردن» دختر در خردسالی چیست؟

روستایی که عابده در آن متولد و بزرگ شده در منطقه کوهستانی تیوره ولایت غور در مرکز افغانستان است. یک کارمند بهداشتی محلی که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، به بی‌بی‌سی گفت: «برخی مردم به خاطر تنگدستی، نوزاد دختر خود را در برابر پول به‌نام پسری می‌کنند.»

به گفته او، دختر یا پسر پس در بزرگسالی ممکن است تمایلی به عروسی نشان ندهند که سبب خصومت میان دو فامیل و یا حتی دو طایفه می‌شود.

در مورد پرونده عابده، قول «به‌نام» شدن در ازای پول مطرح نشده است.

ظاهرا «به‌نام شدن» در خردسالی در تیوره رایج است. همه آنهایی که در این مورد صحبت کردیم، می‌گویند افراد زیادی تجربه نامزدی در خردسالی را دارند.

عبدالله، ساکن محلی می‌گوید داستان عابده نمونه روشنی از این موارد است که «دختری که نخواست با پسر به‌نام شده در کودکی‌اش عروسی کند.»

در این موارد بزرگان محلی گردهم می‌آیند و تصمیم می‌گیرند.

رسم «به‌نام» به‌ صورت گسترده در روستاهای افغانستان رایج است.